Boręty (Barendt) - ruiny średniowiecznego kościoła

O początkach wsi i o dawnym kościele protestanckim pisałam w poprzednim poście: Boręty (Barendt) - dawny kościół ewangelicki.

Tym razem opowiem o XIV-wiecznym gotyckim kościele katolickim. Drewniany budynek kościoła istniał prawdopodobnie jeszcze przed nadaniem wsi przywileju lokacyjnego. Przywilej lokacyjny z 1321 r. przydzielił parafii katolickiej p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej 4 włóki. Murowany budynek kościoła został wzniesiony z czerwonej cegły w pierwszej połowie w XIV w. Od zachodu posiadał czworoboczną drewnianą wieżę posadowioną na murowanej podstawie, zwieńczoną spiczastym hełmem. W roku 1945 kościół został spalony. Obecnie jest w stanie ruiny. Zachowały się jedynie mury obwodowe oraz pięć płyt nagrobnych i żeliwny krzyż, które ułożono w kruchcie. W prezbiterium ustawiono krzyż nagrobny Johannesa Eggerta (ur. 04.05.1814, zm. 19.05.1879), dawnego proboszcza parafii p.w. św. Katarzyny. Grób proboszcza znajdował się na cmentarzu przykościelnym. Cmentarz został założony prawdopodobnie w czasie powstania kościoła. W 1949 r. parafia rzymskokatolicka p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej przejęła znajdujący się nieopodal budynek dawnego kościoła ewangelickiego w Borętach.
Ruina kościoła wraz z otaczającym go cmentarzem wpisana jest do rejestru zabytków województwa pomorskiego.

Literatura:
[1] Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Kommissions-Verlag von A. W. Kafemann, Danzig 1819. 
[2] Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane – ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański - Gdańsk 2011.

*      *       *

 Źródło zdjęcia archiwalnego: Bernhard Schmid, Die Bau- und
Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg,
Kommissions-Verlag von A. W. Kafemann, Danzig 1819.

Źródło: fotopolska.eu (ze zbiorów Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej)

---

Boręty (Barendt) - dawny kościół ewangelicki

Boręty (Barendt) to wieś położona w gminie Lichnowy, w powiecie malborskim, w województwie pomorskim, na obszarze Żuław Malborskich. Wieś lokowana na prawie chełmińskim przez Wielkiego Komtura Zakonu Krzyżackiego Wernera von Orselna w dniu 02.02.1321 r. (nadanie praw istniejącej wcześniej osadzie). Wieś liczyła wówczas 50 włók.

Układ przestrzenny wsi: ulicowo-placowa.
Pierwotna funkcja: wieś kmieca.

Krajobraz kulturowy zachował się częściowo.

Gmina ewangelicka w Borętach została utworzona na początku XVII wieku. W latach 1714-1715 zbudowano kościół ewangelicki, który w roku 1841 zawalił się na skutek usterki budowlanej. W latach 1841-1842 na miejscu poprzedniego kościoła powstał nowy, zbudowany w konstrukcji szkieletowej na planie prostokąta. Wieżyczkę na dachu od strony zachodniej dobudowano w 1907 r. i wówczas zakupiono także dzwon. Na ołtarzu głównym znajduje się obraz olejny "Ukrzyżowanie" z 1696 r. Prospekt organowy pochodzi z XVIII w. z poprzedniego budynku kościoła. Pozostałe wyposażenie datowane jest w większości na XIX w. Charakterystyczne są epitafia umieszczone na bocznych ścianach oraz empora.
W 1949 r. kościół ewangelicki przeszedł na własność parafii rzymskokatolickiej, ponieważ w roku 1945 istniejący nieopodal we wsi XIV-wieczny gotycki katolicki kościół parafialny p.w. św. Katarzyny został spalony - o gotyckim kościele katolickim w Borętach będzie kolejny post.
Kościół parafialny wraz z wyposażeniem wpisany jest do rejestru zabytków województwa pomorskiego.

Literatura:
[1] Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Kommissions-Verlag von A. W. Kafemann, Danzig 1819.
[2] Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane – ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański - Gdańsk 2011.
[3] Abraham Hartwig, Geographisch-Historische Landes-Beschreibung [...], Druckts und verlegts Johann David Zäncker, Königsberg 1722.

Źródło zdjęcia archiwalnego: Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Kommissions-Verlag von A. W. Kafemann, Danzig 1819.

Źródło: Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg,
Kommissions-Verlag von A. W. Kafemann, Danzig 1819.

---

Dębina (Eichwalde)

Dębina (Eichwalde) to wieś położona w gminie Nowy Staw w powiecie malborskim w województwie pomorskim, na obszarze Wielkich Żuław Malborskich. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1341 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim nadał Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Heinrich Dusemer von Arfberg w 1351 r.
Układ przestrzenny wsi: ulicowo-placowa.
Pierwotna funkcja: wieś kmieca.
Zachował się w dużym stopniu krajobraz kulturowy wsi, w tym układ przestrzenny i rozkład dróg. Drewniana zabudowa w większości pochodzi z XIX w., a nieliczna murowana - z początku XX w. Niestety nie zachował się dom podcieniowy...

Literatura:
1) Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane - ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański 2011.
2) Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce (http://holland.org.pl/).
3) Plan odnowy miejscowości Dębina Wieś na lata 2010-2017. Załącznik do Uchwały Nr 414/2010 Rady Miejskiej w Nowym Stawie z dnia 25 marca 2010 roku.

*   *   *

Budynek mieszkalny wolnostojący z początku XIX w. Pierwotnie drewniany, obecnie omurowany. z gankiem dekorowanym łuskowym oszalowaniem. Budynek stanowi część zagrody, do której należy także obora i stodoła z przełomu XIX/XX w.

*   *   *

Żuławy Wiślane, jako członek Stowarzyszenia Kochamy Żuławy, miały przyjemność uczestniczyć w świętowaniu pierwszej rocznicy powstania stowarzyszenia w gospodarstwie agroturystycznym Rancho w Dębinie.

Fot. Wiesław Wlizło

---