poniedziałek, 31 grudnia 2012

Domy podcieniowe


1. Województwo pomorskie, powiat gdański

1.1. Gmina Cedry Wielkie


Koszwały, ul. Gdańska 21

Miłocin 8

Trutnowy, ul. Podcieniowa 7



1.2. Gmina Suchy Dąb


Krzywe Koło 36

Steblewo 23

Steblewo 37



2. Województwo pomorskie, powiat nowodworski

2.1. Gmina Nowy Dwór Gdański


Lubieszewo 29

Orłowo 11

Orłowo


2.2. Gmina Ostaszewo


Gniazdowo 29

Jeziernik 56

Nowa Cerkiew

Nowa Cerkiew 13

Nowa Kościelnica 50/51

Nowa Kościelnica 64



3. Województwo warmińsko-mazurskie, powiat elbląski

3.1. Gmina Elbląg


Pilona 3




piątek, 14 grudnia 2012

Budownictwo żuławskie

Zasiedlanie Żuław odbywało się wieloetapowo, a każdy z etapów charakteryzował się powstawaniem innego układu przestrzennego wsi i zabudowy. Do XVI wieku wszystkie zakładane wsie miały charakter zwarty (owalnice, ulicowo-placowe, ulicówki jedno i dwustronne, wielodrożnicowe, sakowe, przysiółki placowe i ulicowe oraz folwarki). We wsiach zakładanych od drugiej połowy XVI wieku zabudowania oddalone były mniej lub bardziej od siebie tworząc nowe układy przestrzenne – łańcuchówki, rzędówki, szeregówki i zabudowania jednodworcze (kolonie).

Elementem charakterystycznym dla Żuław był tzw. „terp” - usypane sztucznie niewielkie wzniesienie, na którym lokowano zabudowę. Powierzchnia terpu determinowała układ gospodarstwa.

Tradycyjne budownictwo żuławskie było podporządkowane rolniczemu charakterowi zatrudnienia mieszkańców. W większości żuławskich wsi występują klasyczne formy zagród holenderskich wraz z otoczeniem w postaci powtarzających się układów przestrzennych, (specyficznej sieci wodno-melioracyjnej i form zieleni).

Charakterystyczne są trzy typy zagród:
- wzdłużna - w kształcie litery „I”, w której wszystkie budynki (dom mieszkalny, obora i stodoła) ustawione są w jednej linii,
- kątowa – w kształcie litery „L”, w której do budynku obory z jednej strony prostopadle przylega stodoła,
- krzyżowa – w kształcie litery „T”, w której do budynku obory z obu stron przylegają stodoły.


Układ zagrody typu wzdłużnego (tzw. Langhof)

Układ zagrody typu kątowego (tzw. Winkelhof)

Układ zagrody typu krzyżowego (tzw. Kreuzhof)



Najbardziej charakterystycznymi obiektami Żuław są domy podcieniowe, które stanowiły połączenie funkcji mieszkalnej i spichlerza.
Można wyróżnić dwa typy domów podcieniowych:
- typ I: wąskofrontowy z podcieniem w ścianie szczytowej, rozpowszechniony do XVII w.

- typ II: z podcieniem szczytowym i dodatkowym skrzydłem bocznym mieszkalnym, występujący od XVII w.
- Typ III: długofrontowy z podcieniem od strony kalenicy, występujący w II połowie XVIII w.

W układach rozbudowanych szeroka wystawka frontowa posiadała niekiedy aż do 9 słupów podcienia. Podcień pod wystawką służył jako osłona przy wykonywaniu niektórych prac domowych, a w późniejszym okresie uzyskał status reprezentacyjnej oprawy przyjmowania ważniejszych gości - na wzór portyków i ganków siedzib szlacheckich. Wielkość podcienia świadczyła o statusie właściciela domu w lokalnej hierarchii. Wyższy poziom życia manifestował się również obecnością wielu bogato zdobionych elementów trwałego wyposażenia budynku (główne drzwi wejściowe, drzwi wewnętrzne oraz wyposażenie obszernych sieni – zdobione schody, poręcze i galerie). Do XIX wieku sposób życia na wsi dzielony był między ciężką pracą na roli, pracą przy utrzymaniu polderów, wałów, grobli i dróg oraz życiem religijnym i rodzinnym.

Literatura:
1) Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane - ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański 2011.
2) Otto Kloeppel, Die bäuerliche Haus-, Hof und Siedlungsanlage im Weichsel-Nogat-Delta, Teil III, Danzig 1924.
3) Domy żuławskie - w poszukiwaniu zagubionej tradycji budownictwa, Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja, Nowy Dwór Gdański 2009.
4) Joanna Poczobut, Mennonici na Żuławach. Architektura olęderska. Materiały konferencyjne: Możliwości wykorzystania architektury regionalnej we współczesnym budownictwie, Pyzdry 02.12.2011.



Położenie geograficzne Żuław Wiślanych

Źródło: Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane - ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański 2011.


Żuławy Wiślane obejmują zasięgiem rozległą równinę delty Wisły, przypominającą w ogólnym zarysie kształt odwróconego trójkąta, którego wierzchołek znajduje się w rozwidleniu Wisły na Leniwkę i Nogat, zaś podstawa wyznaczona jest przez Mierzeję Wiślaną. Granicę zachodnią stanowi strefa Wyżyn Gdańskich wzdłuż drogi krajowej nr 1, dalej wzdłuż Wisły do miejscowości Biała Góra, gdzie następuje rozwidlenie Wisły i Nogatu. Granica południowo-wschodnia przebiega wzdłuż Nogatu do Malborka, następnie kieruje się nieco bardziej na południe i biegnie wzdłuż rzeki o nazwie Tina, około 2 do 5 km na południe od jej koryta, obejmując następnie całą nieckę jeziora Druzno od południa i wschodu, dochodząc na koniec do Elbląga. Granicę północną stanowią wody Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego.

Żuławy Wiślane podzielone są na trzy mniejsze terytoria:
  1. Żuławy Gdańskie (Danziger Werder), zwane również Żuławami Steblewskimi położone na lewym brzegu Wisły, obejmują zachodnią część równiny deltowej położoną między krawędzią Pojezierza Kaszubskiego a Wisłą.
  2. Żuławy Malborskie (Marienburger Werder) obejmują tereny położone w rozwidleniu Wisły i Nogatu (zwane Żuławami Wielkimi, Große Werder) oraz wsie na wschód od Nogatu, które leżą poniżej linii osad Kukułka, Gronowo, Oleśno i Ząbrowo. Te ostatnie noszą nazwę Żuław Małych (kleine Marienburger Werder)
  3. Żuławy Elbląskie (Elbinger Werder) obejmują tereny leżące na wschód od Nogatu i powyżej Żuław Małych.
Obszar Żuław Wiślanych stanowi teoretycznie płaską równinę. Najwyżej położony punkt, położony 11m.n.p.m, znajduje się w miejscu, w którym Wisła dzieli się na Leniwkę i Nogat. Większą część Żuław stanowią obszary depresyjne, występujące głównie na północy i wschodzie. Najniżej położonym punktem jest depresja w Raczkach Elbląskich (-1,8 m. n.p.m.). Pewnym urozmaiceniem tej monotonnej krainy są wydmy, które występują w bezpośrednim sąsiedztwie morza.

Literatura:
Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane - ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański 2011.