sobota, 23 listopada 2013

Chrystkowo - zagroda olęderska

Wieś Chrystkowo położona jest w gminie Świecie w powiecie świeckim w województwie kujawsko-pomorskim. Wprawdzie wieś leży w Dolinie Dolnej Wisły, a zatem znajduje się poza obszarem Żuław Wiślanych, jednak również na tych terenach można znaleźć ślady osadnictwa olęderskiego.

Pierwsze wzmianki dotyczące wsi Chrystkowo pochodzą z XV wieku. Osadnictwo mennonickie na tych terenach datuje się od XVI w. Pierwotny układ wsi: rzędówka, charakteryzująca się luźną zabudową wzdłuż drogi z pasowym układem pól.

We wsi do dnia dzisiejszego zachowała się zagroda olęderska, którą obecnie stanowi drewniany dom podcieniowy pochodzący z 1770 roku, suszarnia owoców, niewielki budynek mieszkalny i obora. Najcenniejszym obiektem jest drewniany dom z obszerną wystawką, od strony południowej wspartą na pięciu zdobionych słupach. Dom zbudowany jest w konstrukcji wieńcowej na podmurówce kamienno-ceglanej. Pierwotnie od strony zachodniej do budynku przylegała obora i stodoła, tworząc typową olęderską zespoloną zagrodę liniową. Ściana zachodnia domu podcieniowego o konstrukcji szkieletowej odeskowanej powstała po rozebraniu obory. W obrębie podwórza od strony zachodniej znajdowała się wolnostojąca stodoła o dwóch klepiskach, po stronie północnej stał spichlerz z wozownią i suszarnią owoców, a od strony południowej znajdowała się druga obora. Obecnie na miejscu pierwotnej obory usytuowany jest budynek mieszkalny, obok którego znajduje się murowany z cegły budynek nowej obory pochodzący z końca XIX wieku. W oborze zachował się oryginalny system pochylni, po których podczas powodzi wprowadzano zwierzęta na wyższe kondygnacje.

Układ funkcjonalno-przestrzenny domu podcieniowego podlegał licznym zmianom. Zachował się podział dwutraktowy z wejściami w ścianie południowej, północnej i zachodniej. Pierwotnie wejście w ścianie północnej i południowej prowadziło do skomunikowanych ze sobą sieni. Reprezentacyjna sień w trakcie południowym prowadziła do głównej izby po stronie wschodniej oraz mniejszej izby od strony obory. Trakt północny składał się z sieni skomunikowanej z podwórzem, komory od strony obory oraz pomieszczenia kuchni. Z czasem sień północną zamieniono w pomieszczenie kuchenne i zmniejszono do niej wejście. Po roku 1945 zamurowano przejście pomiędzy sieniami, a główną izbę podzielono na dwa mniejsze pomieszczenia. Wewnątrz budynku zachowały się drzwi kuchenne konstrukcji ramowo-płycinowej o ozdobnie wyciętych krawędziach płycin. Do dnia dzisiejszego zachował się oryginalny komin butelkowy z XVIII wieku wraz z wędzarnią zlokalizowaną na poddaszu. Na jednej z belek stropowych zachował się napis wykonany ołówkiem "6 Pferde 6 Kühe 3 Ferkel ertrunken 1888 7 Fuß Wasser in Stall 29 Fuß hoch (6 koni, 6 krów, 3 prosiaki utopiło się podczas powodzi w 1888 r. 7 stóp wody w oborze, 29 stóp wody na Wiśle)”.

Zagroda w Chrystkowie jest najstarszym zachowanym przykładem budownictwa olęderskiego na terenie Doliny Dolnej Wisły. Od 1996 roku stanowi ośrodek muzealno-dydaktyczny Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Na jej terenie znajdują się sady oryginalnych odmian jabłoni, takich jak ananasówka, antonówka-śmietankówka, borowinka, bursztynówka, cytrynówka, gołąbek, koralik, maślak, rajskie jabłuszko i wiele innych. Wewnątrz domu podcieniowego znajduje się ekspozycja sprzętów gospodarstwa domowego oraz resztek nagrobków mennonickich, uratowanych z niszczejących cmentarzy. Cyklicznie organizowane są różne imprezy okolicznościowe, m.in. weekendy z mennonitami.

Na terenie zagrody znajduje się gospodarstwo agroturystyczne, które szczyci się m.in. kuchnią z daniami regionalnymi i herbatą parzoną z ziół rosnących w ogrodzie (więcej: www.chrystkowo.eu).

Źródła:
1) Maciej Prarat, Architektura chłopska Doliny Dolnej Wisły w latach 1772-1945 i jej problematyka konserwatorska, Muzeum Etnograficzne, Toruń 2012.
2) Maciej Prarat, Olęderska zagroda, Spotkania z zabytkami nr 5, 2009.

 






















4 komentarze:

  1. Świetne zdjęcia prezentujące niesamowity klimat!
    Dzięki za ten wpis! Ten dom już długo za mną "chodzi", a ciągle nie mogę się do niego wybrać :P
    Teraz chce jeszcze bardziej. :D

    Czy wiesz może o co chodzi z tym gniazdem bocianim? Było a teraz nie ma :P Czy może wróciło?

    Marta Antonina
    Kochamy Żuławy
    http://kochamyzulawy.wordpress.com/

    OdpowiedzUsuń
  2. Warto się wybrać. Miejscowość jest może trochę na uboczu, kiepskie oznaczenie, więc raczej trzeba wiedzieć jak tam dojechać. Polecam gospodarstwo agroturystyczne Państwa Elżbiety i Czesława Kwiatkowskich: www.chrystkowo.eu i na facebooku Agroturystyka "U mennonity".

    Gniazdo bocianie zdemontowano w 2012 roku z powodu remontu dachu. W bieżącym roku zamontowano platformę - jak widać na jednym ze zdjęć. Niestety na tyle późno, że bociany nie przyleciały w 2013 roku :( Na platformie miała zostać zamontowana kamera monitorująca życie w gnieździe. Niestety do chwili obecnej jest tylko goła platforma na dachu. Więcej: http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20120816/INNEMIASTA12/120819430

    OdpowiedzUsuń
  3. Znam to miejsce bywałem kilka razy. Świetne zdjęcia

    OdpowiedzUsuń