Jelonki (Hirschfeld)

Jelonki (Hyrsevelt, Hirsefeld, Hirschfeld) to wieś położona na skraju Żuław Elbląskich i Oberlandu. Oberlandem nazywano region Prus znajdujący się pomiędzy Warmią, a Żuławami i Powiślem. W polskim nazewnictwie dla tych terenów pojawiała się nazwa Prusy Stare, Mazury Zachodnie oraz Kraj Górny – poprzez dosłowne tłumaczenie nazwy niemieckiej. Obecnie administracyjnie wieś Jelonki leży w gminie Rychliki, powiat elbląski, województwo warmińsko-mazurskie. Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od rzeczowników „Hirse” – proso („Hirsch” – jeleń) i „Feld” – pole. Z czasem nazwa Hyrsevelt przybrała formę Hirschfeld (Jelenie Pole).

Pierwotna funkcja wsi: kmieca.

Wieś ma zwartą zabudowę z układem przestrzennym tzw. owalnicy, opierającym się na istnieniu dwóch dróg opasujących pierwotnie wydzielony plac, z płynącą jego środkiem rzeką Jelonka. Do dziś zachował się specyficzny koloryt, układ przestrzenny i wiele drewnianych budynków. Zachowało się także wiele ciekawych detali architektonicznych, np. okna z malowanymi okiennicami, ganki, drzwi.

Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 roku. W 1312 roku Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Karl Bessart von Trier (Karol z Trewiru) potwierdził urzędowo sprzedaż pobliskiej Marwicy proboszczowi z Jelonek. Należy przyjąć, że wieś była lokowana przed 1304 r., na co wskazują liczne znaleziska archeologiczne, np. cmentarzysko staropruskie datowane na okres wpływów rzymskich.

Zachowane zabytki architektury i zieleni:

1. Kościół gotycki z XIV w. p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościół został zbudowany w latach 1350 - 1375, jako masywna budowla orientowana na rzucie prostokąta, do której dopasowano wielkością wieżę, zespoloną z nawą główną.

2. Plebania barokowa z XVIII w. Budynek ułożony na planie prostokąta, murowany, tynkowany, fasadą zwrócony do drogi.

3. Cmentarz katolicko-ewangelicki, parafialny, zlokalizowany przy kościele na skarpie schodzącej do rzeki Jelonka. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1796 r. i należy do ówczesnego pastora tej parafii.

4. cztery domy podcieniowe – w dobrym stanie.

5. obelisk mieszkańców parafii poległych w pierwszej wojnie światowej, odsłonięty w 1937 r., zachowany w dobrym stanie.

Do głównych atrakcji okolicy należy Kanał Elbląski z zespołem pięciu pochylni, z czego trzy znajdują się w gminie Rychliki i są to: Jelenie, Całuny Nowe oraz częściowo Oleśnica.

Polecam przeczytać opowieść Pana Güntera Klepke o historii jego rodziny związanej z wsią Jelonki, jakże podobną do losów przedwojennych mieszkańców terenów dawnych Prus Wschodnich... Na stronie zamieszczone są także stare fotografie rodzinne (tekst w języku niemieckim) http://www.ostpreussen.net/ostpreussen/orte.php?bericht=1247

oraz jego relację z podróży do Polski w 2005 r. i poszukiwaniu śladów historii rodziny: http://www.ostpreussen.net/ostpreussen/orte.php?bericht=1246

Literatura:
1. Lech Słodownik, Jelonki (niem. Hirschfeld, http://www.rychliki.pl/historia/40-jelonki-niem-hirschfeld.
2. Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane – ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Stowarzyszenie Żuławy, Nowy Dwór Gdański 2011.
3. Uchwała Nr VII/31/06 Rady Gminy Rychliki z dnia 28 września 2006 r. w sprawie uchwalenia programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami. Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego Nr 174 poz. 2509.
4. Plan odnowy miejscowości Jelonki na lata 2010-2017 – Załącznik do Uchwały Nr I/4/2010 Rady Gminy Rychliki z dnia 28 stycznia 2010 roku.
5. Walter Geisler, Die Weichsellandschaft von Thorn bis Danzig, Braunschweig 1922.

---