sobota, 17 września 2016

Śladami zapomnianych sąsiadów - lisewski quest

Lisewo Malborskie (Ließau) dawniej i dziś - spacer w poszukiwaniu śladów przedwojennej zabudowy wsi na podstawie questu opracowanego przez młodzież z gimnazjum w Lisewie Malborskim Klub Obywatelski "Młody Obywatel"- Lisewo Malborskie. O queście pisałam we wcześniejszym poście Żuławy jako wyzwanie? Tradycja - kultura - społeczność przy okazji spotkania środowisk żuławskich z przedstawicielami władz gminy Lichnowy, które odbyło się 19.03.2016 r. w Lisewie Malborskim.
Celem questu, oprócz odnalezienia konkretnych obiektów na podstawie wskazówek, jest także odgadnięcie hasła. Hasło składa się z 13 liter (dwa wyrazy), które będę stopniowo odkrywać zgodnie z wytycznymi. Nie wszystkie litery hasła zostały zakodowane w tekście questu. Te brakujące trzeba będzie odgadnąć na podstawie znaczenia hasła podanego na końcu tekstu.
Muszę przyznać, że miałam problem z identyfikacją niektórych obiektów wskazanych na początku questu. Ale o tym będę pisać dalej przy okazji ich omawiania. Cóż... moja nieudolność... albo trudności w czytaniu ze zrozumieniem :)


1) Gasthof Neumann

Zajazd Neumannów to niewielki budynek przy ulicy Kolejowej po lewej stronie zaraz za wiaduktem kolejowym. W latach powojennych służył jako centrum kultury (świetlica wiejska). Odbywały się w nim potańcówki i pokazy filmowe, występy artystyczne, a także spotkania i imprezy mniejszej lub większej rangi. Obecnie dom stoi za płotem posesji nr 3A i jest mocno przesłonięty przez rozłożysty kasztanowiec oraz liczną niższą roślinność. Wygląda na bardzo zniszczony. Niestety budynek nie figuruje ani na liście obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego ani w gminnej ewidencji zabytków.




2)  Dom i gabinet lekarski doktora Doebela

Dom prawie stuletni, ale obecnie trudno to stwierdzić. Budynek jest otynkowany i pomalowany, ma wymienioną stolarkę okienną i dach. Nie przykuł mojej uwagi pomimo opisu w queście "rozpoznasz go bez trudu po ceglastych ścianach". Sfotografowałam wszystkie inne domy obok, bo były z cegły, a ten jeden nie :) Więc po kwerendach wróciłam ponownie w to miejsce. I oto jest :) A dla porównania przedstawiam zdjęcie domu doktora Doebela z lat 60-tych XX w., pochodzące ze zbiorów Klub Obywatelski "Młody Obywatel"- Lisewo Malborskie.





Przed wojną w tym domu znajdowały się gabinety lekarskie, w których byli przyjmowani pacjenci. Budynek był bardzo nowoczesny, posiadał własny hydrofor. Podobno wewnątrz do dzisiaj zachowały się oryginalne poręcze i drzwi.
I tu do odgadnięcia było położenie litery "E" w haśle questu: to "liczba okien w ścianie równoległej do ulicy". Zatem wpisujemy literę "E" w pozycji 5.


3) Dom wielorodzinny przy ul. Kolejowej 15

Na samym końcu wsi przy ulicy Kolejowej 15 znajduje się duży dom wielorodzinny, który niegdyś zamieszkiwały rodziny kolejarzy. W pobliżu tego domu do 1913 roku działała cukrownia, zbudowana w latach 70-tych XIX w. Cukrownię zamknięto z powodu przesunięcia wałów i przedłużenia mostów. Po cukrowni dziś już nie ma śladu, a ten dom ponoć należał do jej zabudowań.



4)  Strażnica wałowa (Götterburg)

Przed wojną strażnica wałowa była zarządzana przez rodzinę Klaassen z ramienia Urzędu Grobelnego (Deichamt) z siedzibą w Nowym Dworze Gdańskim (Tiegenhof). Klaassenowie byli właścicielami jednego z pięciu dużych gospodarstw rolnych w Lisewie oraz prowadzili restaurację.



W tym miejscu do odgadnięcia było położenie litery "L" w haśle questu: "odejmij trzecią cyfrę od dodanych pierwszych dwóch" (dotyczy napisu na kamieniu). Czyli 2+2-1=3 i na tej pozycji wpisujemy literę "L".
Ale zanim odnalazłam kamień, było wiele zamieszania. Instrukcja mówi wprost: "zanim wrócisz na ulicę, znajdź pewien kamień (...) w trawie go wypatrzysz". Dużych kamieni była cała masa, więc przeszukałam trawę w promieniu 100 m poszukując napisów, odkopywałam z ziemi kamień po kamieniu i ciągle nic :) Ponieważ bardzo dużo ludzi tamtędy przechodzi, a to na most (żeby się dostać do Tczewa mostem kolejowym, bo most drogowy ciągle w remoncie), a to pod most (wymarzone wręcz tereny do rekreacji!), zdałam się na miejscowych... Jak widać na poniższym zdjęciu, pomoc okazała się skuteczna :)



5) Kolej wąskotorowa

Sieć kolei wąskotorowej o rozstawie 750 mm powstała pod koniec XIX w. i pierwotnie służyła do transportu buraków cukrowych do lisewskiej cukrowni, a następnie także do przewozu pasażerskiego. Przed wybuchem II wojny światowej długość linii kolei wąskotorowej wynosiła prawie 336 km, łącznie z prywatnymi bocznicami. Po wojnie kolej wąskotorową ponownie uruchomiono i w 1951 r. łączna długość torów wynosiła 295 km. Już pod koniec lat 50-tych zaczęła się stopniowa likwidacja nierentownych odcinków. Kolej wąskotorowa funkcjonowała w Lisewie do połowy lat 90-tych XX wieku. W 1999 r. nastąpiła oficjalna likwidacja Gdańskich Kolei Dojazdowych. Więcej informacji na stronach Żuławskiej Kolei Dojazdowej i w cytowanej literaturze [2].

W budynku przedstawionym na poniższym zdjęciu znajdował się dworzec kolei wąskotorowej Lisewo Wąskotorowe. Pracował w nim zawiadowca stacji i dyżurny ruchu. W małej przybudówce znajdowały się kasy biletowe i poczekalnia. Stacja Lisewo Wąskotorowe była bardzo rozbudowana.



Peron i tory przebiegały równolegle do ulicy 10 Marca. Peron znajdował się tuż za budynkiem dworca. Na poniższych zdjęciach widać jeszcze jego ślady. W stronę Malborka tory biegły pod wiaduktem kolei normalnotorowej.




W sieci znalazłam takie ciekawe zdjęcie z początku lat 90-tych XX wieku - patrz link. A poniżej - stan obecny.



Obok stacji znajdowała się parowozownia (później przekształcona w lokomotywownię trakcji spalinowej), tuż za nią warsztaty i stolarnia, a na rogu - wieża ciśnień. Zadaniem parowozowni była obsługa pociągów towarowych i osobowych. Warsztaty specjalizowały się w naprawach wagonów osobowych. Od wielu lat budynek lokomotywowni jest przeznaczony do rozbiórki, ale jeszcze stoi. Wieża ciśnień już dawno nie istnieje.

Za budynkiem stacji (patrząc w stronę mostów) na wysokości lokomotywowni tory kolei wąskotorowej pod skosem przecinały dzisiejszą ulicę 10 Marca (dawną Dorfstrasse). Tory znajdowały się po obu stronach ulicy. Dziś już nie ma żadnych śladów w tym miejscu.

Źródło: Bogdan Pokropiński, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, CIBET, Warszawa 2000.







6) Ulica Wyzwolenia

Na skrzyżowaniu obecnych ul. 10 Marca z ul. Wyzwolenia. znajdował się przedwojenny zakład fryzjerski Pana Lemke.



Po przeciwnej stronie ulicy mieściły się warsztaty naprawcze pługów parowych.



W głębi ulicy znajduje się boisko piłkarskie, obecnie wykorzystywane przez drużynę Lisovia. Przed wojną trenowała na nim niemiecka drużyna piłkarska.




7) Ulica Robotnicza (Fleichergasse)

Jak dawna nazwa ulicy sugeruje, przed wojną znajdował się tutaj sklep mięsny Sarnetzkiego.
Kiedyś trafiłam w Gazecie Gdańskiej na historię o tym jak Karl Sarnetzki z Lisewa wspólnie z Albertem Budnowskim i Bernardem Fillbrandtem byli zamieszani w morderstwo rabunkowe rolnika Narlocha dokonane w lutym 1920 r. w Lisewie... Pisano o tym w latach 1936-1937, ponieważ dopiero wówczas przeprowadzono rozprawę sądową i skazano winnych... To tak na marginesie, pewnie zbieżność nazwisk... Chociaż na forum.danzig,de dowiedziałam się, że to to wcale nie jest zbieżność...



W tym miejscu była kolejna litera do odkrycia: położenie litery "N" w obecnej nazwie ulicy jest identyczne jak w haśle questu. Czyli wpisujemy literę "N" na pozycję 6.


8) Agencja celna

W tym domu niegdyś rezydowali agenci celni.



Tu mamy do odkrycia położenie litery "D". Są to dwa miejsca w haśle: liczba schodów budynku pomnożona przez 1 (4) oraz przez 2 (8). Czyli wpisujemy "D" na pozycje 4 i 8.




9) Siedziba rymarza Petersa

Dom z czerwonej cegły, w którym miał swój warsztat rymarz. Obecnie rymarstwo należy do zanikających zawodów rzemieślniczych z uwagi na ograniczone zapotrzebowanie na wyroby rymarskie. W czasach kiedy konie stanowiły siłę pociągową, wykorzystywaną w transporcie i rolnictwie, u rymarza można było na zamówić na przykład uzdę, siodło lub inne akcesoria dla konia.



10) Siedziba Gminy Lisewo

W tym drewnianym domu do 1954 roku miał swoją siedzibę Urząd Gminy Lisewo. Na podstawie Zarządzenia nr 129 Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 września 1953 r. w sprawie ustalenia i zmiany nazw niektórych miejscowości w województwach olsztyńskim, gdańskim i bydgoskim wieś Lisewo stała się Lisewem Malborskim. Gmina Lisewo została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. W 1973 r. wraz z kolejną reformą - tym razem likwidującą gromady - gmina Lisewo Malborskie nie została reaktywowana, a wieś Lisewo Malborskie stała się sołectwem w gminie Lichnowy.



11) Dwór Habrechtów

Habrechtowie byli właścicielami jednego z pięciu dużych gospodarstw w Lisewie. Do majątku należał także dwór, który nie uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej. Po 1945 roku stał się częścią PGR-u i do 1989 roku zamieszkiwali w nim robotnicy rolni. Od czasu likwidacji państwowych gospodarstw rolnych dwór i jego otoczenie niszczeją.






12) Dawny cmentarz ewangelicki

W sąsiedztwie dworu Habrechtów znajdował się cmentarz, na którym przed wojną grzebano zmarłych należących do parafii ewangelickiej. Niestety po drugiej wojnie światowej cmentarz został całkowicie zrównany z ziemią. Do obecnych czasów nie zachował się ani jeden nagrobek.



13) Szkoła

Budynek szkoły znajduje się po przeciwnej stronie ulicy 10 Marca (dawnej Dorfstrasse). Przed wojną był to budynek z czerwonej cegły. W latach 60-tych XX wieku dobudowano do niego skrzydło z lewej strony i otynkowano.
Przed wojną w szkole uczyły się niemieckie dzieci. Polska szkoła znajdowała się w pobliskim Szymankowie.


W tym miejscu dalsza część hasła do odgadnięcia - dwie pozycje litery "G": pierwsza cyfra daty oraz od drugiej cyfry daty odejmij 2. Czyli wpisujemy literę "G" na pozycje 1 i 7.


Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się przystanek autobusowy, który lisewska młodzież ozdobiła muralem.


Ten wiatrak to już kolejny mural na tym przystanku. Poprzedni niestety nie przetrwał zbyt długo (tak wyglądał - szczegóły w linku).


14) Kościół katolicki p.w. św. Mikołaja

Kościół pochodzi z XIV w. Wieżę dobudowano w 1818 r., o czym świadczy data na chorągiewce na hełmie. O kościele już było wiele razy wspomniane przy innych okazjach (jak w tym linku), więc tym razem będzie krótko.




Kolejne litery hasła do odgadnięcia: "weź trzecią i szóstą literę imienia świętego (...) zamień miejscami litery te i do drugiego wyrazu hasła wpisz je". Czyli litera "A" jest trzecią, a litera "K" szóstą w tym wyrazie.

15) Landwirt Jansson

Niegdyś jedno w pięciu dużych gospodarstw rolnych w Lisewie, należące do rodziny Jansson. Dziś po dawnym gospodarstwie pozostał mocno przebudowany dom na końcu wsi, zamieszkany przez wiele rodzin.



16) Landwirt Wiebe

Dawniej dom był częścią dużego gospodarstwa rolnego należącego do rodziny Wiebe. Dzisiaj po przebudowie jest zamieszkany przez kilka rodzin.




17) Hasło finałowe QUESTU

I na koniec czas na hasło finałowe. Litery odgadnięte: "E" w pozycji 5, "L" w pozycji 3, "N" w pozycji 6. "D" w pozycjach 4 i 8, "G" w pozycjach 1 i 7 oraz "A" w pozycji 9 (trzeciej w drugim wyrazie hasła) i "K" w pozycji 12 (szóstej w drugim wyrazie hasła).
Hasło składa się z dwóch wyrazów i 13 liter łącznie.
Czyli według wskazówek questu odkryliśmy następujące litery hasła: G_LDEN GDA__K_.
W haśle ukryta jest nazwa monety, jaką płacono w Lisewie w czasach, gdy należało ono do Wolnego Miasta Gdańska. Zatem już wiemy, że hasło brzmi "GULDEN GDAŃSKI".

*      *      *

Na powyższej liście zabrakło kilu obiektów charakterystycznych dla Lisewa, np. poczty, słynnego sklepu Bornowskich oraz tego piątego dużego gospodarstwa rolnego - należącego niegdyś do rodziny Penner, a po wojnie przekształconego w PGR. Tym razem nie poświęciłam też uwagi mostom lisewskim. Zachęcam do samodzielnej kwerendy i do samodzielnej wycieczki :)


Literatura:
[1] Śladami zapomnianych sąsiadów. Lisewski quest - opracowany przez młodzież z gimnazjum w Lisewie Malborskim Klub Obywatelski "Młody Obywatel"- Lisewo Malborskie.
[2] Bogdan Pokropiński: Koleje wąskotorowe Polski Północnej, CIBET, Warszawa 2000.
[3] www.facebook.com/ObywatelLisewo (dostęp: 16.09.2016).
[4] www.facebook.com/LisewoMalborskie (dostęp: 16.09.016).
[5] kolejzulawska.pl (dostęp: 15.09.2016).




5 komentarzy:

  1. Piękna wycieczka po Lisewie. Ludwiko interesująco ukazałaś tę miejscowość. Zapewne każda z ponad 42.tysięcy polskich miejscowości ( 916 miast i ponad 41.tysięcy miejscowości o charakterze wiejskim; wsie, kolonie, osady, leśniczówki ) w Polsce ma ciekawe miejsca. Niekażda jednak wieś ma to szczęście, że pojawi się w niej fotograf - przewodnik. Sprawdziłem w urzędowym spisie miejscowości w Polsce ile miejscowości wiejskich nosi nazwę Lisewo. Jest ich 16, w tym 10 to; Lisewo a 6 dalszych ma po zasadniczym członie nazwy dodany przymiotnik lub drugi człon, np. Lisewo - Kolonia lecz w województwie pomorskim są dwa Lisewa to tu zaprezentowane Malborskie ( Malborskie od 22.września 1953 r.) i Lisewo Gniewińskie w gminie Gniewino. Lisewo Malborskie ma ciekawą historię lecz mieszkańcy tej wsi nie tylko historią żyją, ci bardziej z nich aktywni dbają o rozwój swego miejsca na Ziemi i jego interesujące zaprezentowanie. Ty nie będąca lisewianką w tej prezentacji im pomogłaś. Pozdrawiam i bardzo dziękuję za wycieczkę.

    OdpowiedzUsuń
  2. Bardzo szkoda, że została pominięta prawie cała ulica Kolejowa, która znajduje się w kierunku Starej Wisły, tak zwane Lisewo V. Jest tam między innymi dawne przedszkole czy Dworek, który jest własnością właściciela Gospodarstwa Rolnego "Piątka".

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Quest nie obejmował tych terenów.
      Kilka detali z dawnego gospodarstwa Pennerów zamieściłam w poście na profilu FB: https://www.facebook.com/Żuławy-Wiślane-184855991691785/photos/?tab=album&album_id=517434061767308. Niestety nie uzyskałam zgody obecnego właściciela na publikacje wykonanych wówczas zdjęć.

      Usuń
    2. Zgadza się, właściciel robi z tego małą twierdzę. Jest dużo kontrowersji u nas związanych z zajęciem tej posiadłości.

      Usuń