środa, 11 maja 2016

Stalewo (Stalle)

Wieś Stalewo leży w gminie Markusy, w powiecie elbląskim, w województwie warmińsko-mazurskim, na granicy Żuław Elbląskich i Oberlandu. Pierwsza wzmianka o krzyżackim dworze obronnym w Stalewie pochodzi z dokumentu lokacyjnego wsi Stare Pole z 1330 r. W późniejszych latach dwór obronny przekształcił się w rolniczą wieś. Akt lokacyjny wsi na prawie chełmińskim pochodzi z 1 kwietnia 1363 r. 

Pierwotna funkcja: wieś kmieca, później kolonijna (osadnictwo holenderskie).
Pierwotny układ przestrzenny: owalnica. 

Niegdyś w centrum wsi istniał drewniany kościół ewangelicki, zbudowany w latach 1707-1708 przez Jacoba Tefnera, rozebrany w latach 50-tych XX w. 





Przy kościele znajdował się cmentarz ewangelicki, dziś niestety w mocno zdewastowany. Archiwalne zdjęcie przedstawia stelę nagrobną Michaela Gehrt (ur. 25.08.1734, zm. 08.10.1793) oraz nagrobek jego żony Anny Marii Gehrt z domu Jacobsen (zm. 23.01.1796) – w postaci kolumny zwieńczonej u góry urną.


Obecnie wśród pozostałości po dawnym cmentarzu można znaleźć dobrze zachowaną stelę Johanna Horna (ur. 07.05.1800, zm. 23.11.1857) oraz fragmenty innych nagrobków, m.in. wspomnianej powyżej Anny Marii Gehrt.

W zachodniej części wsi znajduje się dom podcieniowy, zbudowany w 1751 roku przez George'a Pöcka dla Michaela Gehrta, o czym świadczy inskrypcja na belce pod szczytem. Napis w języku niemieckim mówi: "Ich hab gebauet mit Bedacht, Der Hoff soll werden gut gemacht, Mein Nachfolger und ein anderer Mann, Ihn schon vielleicht wohl tadeln kann, Michael Gehrt Bau Herr George Pöck Bau Meister", co można przetłumaczyć jako: „Budowałem z dbałością tak, aby zagroda została dobrze wykonana, chociaż być może moi następcy i inni ludzie znajdą jakieś zastrzeżenia. Michael Gehrt Właściciel, George Pöck Budowniczy” (tłumaczenie własne). Dom charakteryzuje się bogactwem dekoracji ryglowych w szczytach i piętrze domu. Dom należał do rodziny Gehrt do końca XIX wieku. Obecnie jest wystawiony na sprzedaż.



Więcej o domu podcieniowym w Stalewie opowiada film dokumentalny wyprodukowany w ramach projektu S.O.S. dla żuławskich domów podcieniowych przez Centrum Spotkań Europejskich Światowid - w linku (kliknij tutaj).

Źródła fotografii archiwalnych:
1) Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Danzig 1919.
2) fotopolska.eu [dostęp: 2016-05-09].

*     *     *
Literatura:
1) Bogna Lipińska, Żuławy Wiślane – ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu, Gdańsk 2011.
2) Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce, www.holland.org.pl [dostęp: 2016-05-09].
3) Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Danzig 1919.



sobota, 7 maja 2016

Szaleniec (Thörichthof) - cmentarz mennonicki (maj 2016)

O cmentarzu już pisałam w ubiegłym roku, więc nie będę powtarzać. Dla zainteresowanych link do poprzedniego posta: Szaleniec (Thörichthof) - cmentarz mennonicki.

Poniżej kilka nowych zdjęć wykonanych podczas tegorocznej majówki.